UM Tczew: Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej

Po sowieckiej agresji na Polskę, 17 września 1939 roku, w niewoli sowieckiej znalazło się ok. 250 tys. żołnierzy polskich. Wśród nich było ponad 10 tys. oficerów.

Na początku października 1939 roku zwolniono część jeńców szeregowców. Jednocześnie władze sowieckie rozpoczęły tworzenie obozów, tzw. oficerskich” w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Ten ostatni przeznaczony był dla polskich policjantów, żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszy więziennych. Wśród wszystkich uwięzionych sporą grupę stanowili oficerowie rezerwy, którzy dostali powołanie do wojska w momencie wybuchu wojny. W cywilu byli lekarzami, inżynierami, nauczycielami, urzędnikami itp. stanowili cały przekrój przedwojennej, polskiej inteligencji. Prócz nich sowieckimi jeńcami zostali kapelani wojskowi; zarówno katoliccy, jak i protestanccy oraz prawosławni i wyznania mojżeszowego. Decyzja o wymordowaniu wszystkich więźniów wspomnianych obozów, jak i osadzonych w więzieniach NKWD w przedwojennych, wschodnich województwach Rzeczypospolitej zapadła 5 marca 1940 roku. Podjęło ją Biuro Polityczne KC WKP(b), a więc najwyższe władze sowieckie. W piśmie, które Ławrientij Beria ludowy komisarz spraw wewnętrznych skierował do Stalina, nazywał jeńców polskich zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej”. Wnioskował w nim o rozpatrzenie sprawy” w trybie specjalnym z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary rozstrzelanie”. Ponadto wyroki miały zapadać bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, bez decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia. 3 kwietnia 1940 roku rozpoczęto likwidację obozu w Kozielsku, dwa dni później obozów w Starobielsku i Ostaszkowie. Przez kolejne 6 tygodni polscy więźniowie wywożeni byli w transportach do miejsca kaźni. W Katyniu, strzałem w tył głowy, zamordowano 4404 jeńców obozu w Kozielsku. W Charkowie zgładzono przetrzymywanych wcześniej w Starobielsku (3896 osób). Więźniów Ostaszkowa zamordowano natomiast w Kalininie (obecnie miejscowość nosi nazwę Twer), zaś pogrzebano w Miednoje. Łącznie, w tych egzekucjach zamordowano 14587 polskich jeńców wojennych. Na mocy tej samej decyzji rozstrzelano 7300 Polaków przebywających w różnych więzieniach na terenach włączonych do ZSRS (Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich). Spośród zamordowanych jeńców obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie ocalało 448 osób. Zostały one przewiezione do utworzonego przez NKWD obozu przejściowego w Pawliszczew Borze, a następnie przetransportowano do miasta Griazowiec. Rodziny zamordowanych jeńców zostały natomiast ofiarami masowych deportacji w głąb ZSRS.

Guzik od płaszcza wojskowego znaleziony w Lesie Katyńskim i przekazany przez jedną z tczewskich rodzin ks. Piotrowi Wysdze. Obecnie eksponowany jest na wystawie Skarby Fabryki Sztuk”.
Foto: Rafał Grzenkowski

13 kwietnia 1943 roku Niemcy podali informację o odkryciu masowych grobów w Katyniu. Władze sowieckie od początku kłamały, zaprzeczając swojej winie w sprawie zbrodni na polskich jeńcach wojennych. Natomiast Niemcy próbowali wykorzystać odkrytą zbrodnię w celach propagandowych oraz w celu wywołania rozdźwięku wśród aliantów. Władze ZSRS dopiero 13 kwietnia 1990 roku przyznały się do zamordowania polskich jeńców wojennych w czasie II wojny światowej. Wśród zgładzonych były również osoby związane z przedwojennym Tczewem oraz Kociewiem.

Jeńcami obozu w Kozielsku, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli:

• Jerzy Józef Bąkowski-Jaxa naczelnik Sądu Grodzkiego w Tczewie,
• Bolesław Błęcki kierownik Oddziału Zamiejscowego Sądu Okręgowego w Starogardzie Gdańskim,
• Alfons Józef Bychowski magister farmacji mieszkający w Tczewie,
• Kazimierz Daszkiewicz- Korybut absolwent Szkoły Marynarki Handlowej w Tczewie,
• Kazimierz Filipski od 1921 do 1929 roku przodownik Policji Państwowej w Tczewie,
• Konrad Walerian Hawranke w latach 1903-1905 uczeń progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie,
• Izydor Janca w latach 1914-1919 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
• Marcin Kamiński w latach 1905-1909 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
• Bronisław Józef Lubinkowski absolwent Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Tczewie,
• Franciszek Nowicki w latach 1907-1912 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
• Mieczysław Piotrowski absolwent Szkoły Morskiej w Tczewie,
• Alfred Popiel pracownik Ubezpieczalni Społecznej w Tczewie,
• Ludwik Jan Redzimski nauczyciel Szkoły Powszechnej w Pelplinie,
• Franciszek Jan Staniszewski inspektor szkolny w Tczewie,
• Zygmunt Szymkiewicz naczelny Lekarz tczewskiej Ubezpieczalni Społecznej i kierownik Ośrodka Zdrowia w Tczewie,
• Erwin Urbańczyk w 1920 roku przydzielony do dowództwa wojskowego dworca w Tczewie,
• Zygmunt Nikodem Wojciechowski absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie,
• Witold Wroczyński w latach 19351939 dyrektor Gimnazjum Mechanicznego w Tczewie,
• Stanisław Mieczysław Ziejewski podporucznik rezerwy.

Jeńcami obozu w Ostaszkowie, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli**:**

• Franciszek Adamczyk funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Gniewie,
• Jan Adamski funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
• Stanisław Białous funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
• Feliks Bonk funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Suchostrzygach (Tczew),
• Bronisław B. Borowiec komendant Komisariatu Straży Granicznej w Gniewie,
• Tadeusz Franciszek Chełmecki funkcjonariusz Straży Granicznej w Gniewie,
• Franciszek Ćwikliński funkcjonariusz Policji Państwowej w Wielkich Walichnowach i Pelplinie,
• Marcin Duczmal w latach 1934-1935 funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Suchostrzygach (Tczew),
• Piotr Grduszak funkcjonariusz Służby Celnej w Tczewie,
• Józef Jaworski komendant Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
• Franciszek Kasperek,
• Augustyn Krajnik funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
• Piotr Kramkowski funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
• Teofil Krefft kierownik Wydziału Śledczego Komendy Policji Państwowej w Tczewie,
• Władysław Lange,
• Paweł Leszczyński funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
• Aleksander Lisowiec funkcjonariusz Komendy Policji Państwowej w Tczewie,
• Julian Makowski funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie i Chojnicach,
• Jan Mielcarek,
• prawdopodobnie Antoni Nagórski,
• Jakub Napierała funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
• Sylwester Nowadzki funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
• Edward Karol Okulski kierownik Inspektoratu Straży Granicznej w Tczewie,
• Wawrzyniec Olejniczak funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
• Edward Pietroń funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
• Leon Połom funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
• Leon Puchowski funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
• Tadeusz Ignacy Skalski kierownik Komisariatu Granicznego w Tczewie,
• Michał Sobczak funkcjonariusz Posterunku Granicznego w Tczewie,
• Jan Synoradzki funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
• Stefan Syrnicki funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
• Leon Tawdul funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
• Jan Trzebiatowski we wrześniu1939 roku służył w Komisariacie Granicznym w Tczewie,
• Józef Wierzbowski funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
• Antoni Wierzchowski kierownik Komisariatu Straży Granicznej w Gniewie,
• Romuald Wiśniewski funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie.

Jeńcami obozu w Starobielsku, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli:

• Piotr Rafał Antonowicz absolwent Wydziału Mechanicznego Szkoły Morskiej w Tczewie,
• Jan Izydor Błęcki,
• Jan Feliks Cybula urzędnik tczewskiego Banku Ludowego,
• Wojciech Roman Czerski,
• Tadeusz Graczyk adiutant dowódcy 2. Batalionu Strzelców w Tczewie,
• Bolesław Andrzej Hagmajer absolwent Wydziału Nawigacji Szkoły Morskiej w Tczewie,
• Teofil Kuc,
• Marian Bronisław Sagański dowódca kompanii w 2. Batalionie Strzelców w Tczewie,
• Roman Skornia oficer 2. Batalionu Strzelców w Tczewie.

Prawdopodobnie związki z Kociewiem mieli także zamordowani w Ostaszkowie policjanci: Czesław Gryc i Jan Gryc. Być może jeńcami obozu kozielskiego był Kazimierz Leśniewski właściciel majątku w Kursztynie oraz Czesław Teodor Waligóra dzierżawca majątku w Małżewku.

• Tczewski Panteon Katyński , Marcin Kłodziński, Tczew 2017
• dzieje.pl/aktualnosci/zbrodnia-katynska

Urząd Miejski w Tczewie,

wrotatczewa.pl/dzien-pamieci-ofiar-zbrodni-katynskiej/